ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑΔΙ
Η ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ αποτελεί ,ασφαλώς, το αιτούμενο για να ανακοπεί η καθοδική πορεία και να διασφαλιστεί το μέλλον της ελαιοκαλλιέργειας στον Νομό.
Σήμερα, όλη, σχεδόν, η παραγωγή διακινείται «χύδην», με αποτέλεσμα οι παραγωγοί να «απολαμβάνουν» χαμηλές τιμές. Τυποποίηση, όμως, σημαίνει:
α)Διασφάλιση ποιότητας σε όλα τα επίπεδα (παραγωγή, συλλογή, αποθήκευση, μεταφορά, ελαιοποίηση …) και πιστοποίηση προϊόντος.(βιολογική παραγωγή)
β)Δημιουργία ενός αξιόπιστου φορέα(Συνεταιρισμός παραγωγών;) τυποποίησης και εμπορίας που θα αναλάβει την ευθύνη του όλου εγχειρήματος. Οι φορείς μπορεί να είναι κα ι περισσότεροι του ενός ,αλλά όχι πάνω από δυο ή τρεις. Οι φορείς, ουσιαστικά, θα ενοποιήσουν την όλη διαδικασία παραγωγής ελαιόλαδου, θα προβάλουν, τυποποιούν και εμπορεύονται ένα προϊόν που εξαιτίας της ποιότητας /μοναδικότητάς του θα μπορεί να διεκδικεί ικανοποιητικές τιμές.
Το οφέλη από μια τέτοια εξέλιξη είναι μάλλον προφανή:
ι) Οι παραγωγοί θα παραμείνουν στην παραγωγή, θα βελτιώσουν τη θέση τους. Θα δημιουργηθούν, επιπλέον, νέες θέσεις εργασίας.
ιι) Τα ελαιοτριβεία θα αποκτήσουν βιωσιμότητα και θα εξορθολογιστεί η όλη λειτουργία τους.
ιιι)Πρόκειται για «πράσινη» ανάπτυξη, με θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον
iv)Το να παραμείνει η ελιά «στο ύψος της» αποτελεί μια όχι ευκαταφρόνητη συμβολή στην προσπάθεια διατήρησης της παραδοσιακής αισθητικής του κεφαλονίτικου και θιακού τοπίου.
Έχουν εμφανισθεί τον τελευταίο καιρό κάποιες, «δειλές» απόπειρες τυποποίησης.( από τον κ. Γ Χαρτουλιάρη και τον κ.Π.Μεταξάτο) Πιθανόν, να είναι σημάδι ότι ωριμάζουν τα πράγματα! Το «σενάριο» που φαντάζει ότι θα δώσει καλύτερα αποτελέσματα στο θέμα αυτό είναι η δημιουργία φορέα(φορέων) από τους παραγωγούς ελαιόλαδου-όπως έγινε και στον συνεταιρισμό ρομπόλας, αν και εδώ υπάρχει μεγαλύτερη διασπορά-οι οποίοι θα δεσμευτούν στην υιοθέτηση ορθών πρακτικών, ελέγχων ποιότητας και αυστηροποίηση των απαιτήσεων από τα ελαιοτριβεία. Η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση πρέπει να επικουρήσει ,κυρίως, στην κατεύθυνση να γίνουν οι απαραίτητες μελέτες, αλλά και παρεμβάσεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Η εκτίμησή μας είναι ότι η βιολογική-ποιοτική παραγωγή , σε συνδυασμό με την πιστοποίηση-τυποποίηση-προβολή θα αναδείξουν τη ελαιοκαλλιέργεια ως σημαντική πηγή εισοδήματος, όχι απλώς συμβατή δραστηριότητα με την τουριστική ανάπτυξη, αλλά βασικό μοχλό για την εμπέδωση του αγροτουρισμού. Συμπληρωματικά, οι ελιές ως μνημεία της φυσικής μας ιστορίας και τα κατά τόπους μουσεία ελιάς και λαδιού μπορούν να εμπλουτίσουν το τουριστικό μας προϊόν.
(Θερμές ευχαριστίες στον κ.Ν.Παναγιωτάκη, Διευθυντή της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Ν.Α., χωρίς την συμβολή του οποίου δεν θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί η παρούσα εργασία)
1.Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΖΕΜΑ ΤΟΥ ΚΑΡΠΟΥ:ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ(ΠΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΟΥΝ)ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΕΠΟΝΤΑ
Η ελιά καλλιεργείται στον ελληνικό χώρο(και στα νησιά μας) από τα αρχαία χρόνια. Στην αυγή του 20ου αιώνα η ελαιοκαλλιέργεια επεκτείνεται και σταδιακά φτάνει τα 1.100.000 δέντρα και τα 110.000 στρέμματα τις δεκαετίες του 1960 και 1970.Στα επόμενα χρόνια οι τάσεις εκμηχάνισης της καλλιέργειας είχαν ως αποτέλεσμα την μετατόπιση της στα πεδινά και την αναδιάρθρωση με ποικιλίες καλύτερα προσαρμοσμένες στην μηχανική συλλογή(Κορωνέϊκη, Θιακό…)Σημειώνουμε ότι υπάρχει μια τάση περιορισμού της καλλιέργειας, πράγμα που φαίνεται και από το ότι στο ελαιοκομικό Μητρώο του 2004, εμφανίζονται 720.000 ελιές.
Η καλλιέργεια στον Νομό έχει ως κύρια χαρακτηριστικά ότι είναι ξηρική και δεν είναι εντατική( 10 ελιές /στρέμμα στις μεγαλόδενδρες ποικιλίες και 20-25/στρέμμα στους νεώτερους ελαιώνες με μικρότερου μεγέθους ποικιλίες).Η εκτατική ή ημιεκτατική καλλιέργεια συνηγορεί στην επέκταση (και καθιέρωση) της βιο-καλλιέργειας
Στον Νομό έχουμε τις εξής ποικιλίες:
Α. Η Ντόπια:Δέντρα μεγάλου μεγέθους, με απόδοση σε λάδι 20-22%.Πρόκειται για την παλαιότερη ποικιλία του νησιού. Όψιμη ωρίμανση καρπού.
Β. « Σιμωτέϊκο Κορώνι»:Δέντρα μέτριου μεγέθους, που ευδοκιμούν μόνο στα Σμωτάτα. Καρποφορούν κάθε χρόνο. Απόδοση σε λάδι 20-22%., με ελαιοποίηση Οκτώβριο-Νοέμβριο
Γ. «Θιακό»:Καλλιεργείται κυρίως στην Ιθάκη, έχει μέτριο μέγεθος κα αντοχή στο βακτήριο που προκαλεί όγκους στα κλαδιά της ελιάς. Απόδοση σε λάδι 20%.Πρώϊμη ωρίμανση καρπού.
Δ. «Κορωνέϊκη»:Μέτριο μέγεθος, καρποφορεί κάθε χρόνο, αποδίδει σε λάδι 10-12%,ευδοκιμεί στις παραθαλάσσιες περιοχές, ευαίσθητη στο βακτήριο της ελιάς
Ε. «Ματολιά»:Δέντρα μεγάλου μεγέθους , με απόδοση σε λάδι 20-22% και ωρίμανση καρπού από Ιανουάριο μέχρι και Φεβρουάριο. Συναντάται στα πεδινά, γόνιμα, εδάφη.
Στ. «Κορφολιά»: Δέντρα μεγάλου μεγέθους, ορθόκλαδα. Ποικιλία ανθεκτική στην δακοπροσβολή. Χρειάζεται γόνιμα, πεδινά, εδάφη.Απόδοση:20%.Συγκομίζεται Φεβρουάριο-Μάρτιο
Ζ. «Ασπροελιά»: Μέτριου μεγέθους, συναντάται στα ορεινά Απόδοση 20-22% και συγκομιδή τον Φεβρουάριο
Χρειάζεται:
1.Η μελέτη όλων των ποικιλιών σχετικά με τις απαιτήσεις τους κι όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του παραγόμενου ελαιόλαδου. Δεν ξέρουμε αν αυτές οι ποικιλίες του Νομού είναι «μοναδικές» και αν το λάδι που παράγεται από αυτές εξαιρετικής ποιότητας. Ο κ. Παναγιωτάκης πιστεύει ότι το ελαιόλαδο μας έχει ποιότητα(χημικές παραμέτρους)και είναι πολύ καλύτερο από το λάδι της λιανολιάς Κερκύρας -η το πράσινο και βουτυρώδες κορωναίϊκο- αλλά οι οργανοληπτικές ιδιότητες(αρώματα, «ωριμότητα» ιξώδες κ.λ.π.) ενδέχεται να μην είναι αυτές που επιθυμεί η αγορά, να «μην το δείχνει»!
2.Η οριοθέτηση ζωνών ελαιοκαλλιέργειας και η δημιουργία ικανού και αντιπροσωπευτικού δείγματος από ελαιοκομικές εκμεταλλεύσεις σε κάθε ζώνη. Στα δείγματα θα πρέπει να γίνει πλήρης μελέτη των δέντρων, του καρπού και του ελαιόλαδου. Στην συνέχεια θα αξιολογηθούν τα προκύπτοντα στοιχεία, θα οριστικοποιηθούν οι ζώνες και θα γίνουν οι προτάσεις για βελτιώσεις, εφαρμογή βιολογικής καλλιέργειας και παραγωγής «ξεχωριστών» προϊόντων.
3.Οι παραπάνω ενέργειες θα οδηγήσουν στην πιστοποίηση ελαιόλαδου που θα προέρχεται από συγκεκριμένη ζώνη με συγκεκριμένη ποικιλιακή σύνθεση. Το αποτέλεσμα θα είναι ένα διαφοροποιημένο προϊόν, ένα τοπικό προϊόν εγγυημένης προέλευσης με υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα έχει ζήτηση και θα απολαμβάνει καλές τιμές.
Το ΕΘΙΑΓΕ-Ινστιτούτο Χανίων, μετά από σχετικό ερώτημα, πρότεινε(Ιούλιος 2009) την δημιουργία ενός πακέτου μελετών για ταυτοποίηση ποικιλιών και ελαιόλαδου, προσαρμογή ποικιλών, εφαρμογής σύγχρονων συστημάτων καλλιέργειας κ.λ.π., συνολικού κόστους 172.000 Ευρώ και με χρονικό ορίζοντα μια τριετία.
Οι ντόπιες ποικιλίες δέχονται σήμερα έντονες πιέσεις ώστε να πάρουν τη θέση τους άλλες ποικιλίες που η καλλιέργειά τους είναι πιο εύκολη. Αν, όμως. συμβεί αυτό, τότε:
Α)Η ελαιοκαλλέργεια θα αποχωρήσει από την ημιορεινή ζώνη και θα καταλάβει την πεδινή, μ ε αποτέλεσμα την εγκατάλειψη καλλιεργειών κα ι επικράτηση της κτηνοτροφίας.
Β)Θα χαθεί πολύτιμο γενετικό υλικό και θα προσχωρήσουμε σε μια «απρόσωπη» ελαιοκαλλιέργεια όπου το παραγόμενο λάδι δεν θα έχει καμιά διαφορά από εκείνο των άλλων περιοχών.
Παρατηρώντας την «διαφάνεια 1», βλέπουμε ότι από το πλήθος των παραγόντων που «ευθύνονται» για την ποιότητα του ελαιόλαδου ,η ποικιλία(το είδος)και το περιβάλλον(κλίμα-έδαφος) έχουν, φυσικά, τη σημασία τους, αλλά η καλλιέργεια(κλάδεμα-τεχνικές φυτοπροστασίας-λίπανση) και ο χρόνος συγκομιδής (και η μέθοδος) ευθύνονται σε ποσοστό 55% όσον αφορά την τελική ποιότητα του παραγόμενου(«διαφάνεια 2»)!Δεν γνωρίζουμε αν η συλλογή του καρπού γίνεται κατά την πρέπουσα χρονική περίοδο, μια και αυτή καθορίζεται εμπειρικά!
Η μέθοδος συγκομιδής δεν θα πρέπει να τραυματίζει τον καρπό, αλλά επειδή η συγκομιδή αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο του κόστους, χρησιμοποιούνται συχνά ,μηχανικά μέσα που προκαλούν προβλήματα στον καρπό(Τα ραβδιστικά είναι τα πιο προβληματικά),αλλά έχει, φυσικά, τεράστια σημασία για την ποιότητα του ελαιόλαδου το να μην μένει ο καρπός στα πανιά και να διοχετεύεται άμεσα για επεξεργασία στο ελαιοτριβείο. Οι παραγωγοί μας,επίσης, επιμένουν να χρησιμοποιούν για την μεταφορά τα σακιά(που ευνοούν αναερόβιες ζυμώσεις) και όχι τα ειδικά πλαστικά κιβώτια, αλλά το τελευταίο χρονικό διάστημα, γενικώς, δεν υπάρχει αργοπορία κατά την μεταφορά του καρπού στο ελαιοτριβείο, διότι χάρη στη μηχανική συλλογή το χρονικό διάστημα από τη στιγμή που ο καρπός αποκόπτεται δεν ξεπερνά τις 2-3 ημέρες. Στα μέρη μας,τέλος, η καλλιέργεια είναι εκτατική και οι εισροές δεν είναι μεγάλες-ο κ.Παναγιωτάκης εκτιμά ότι οι συνθήκες είναι τέτοιες που με μια μικρή προσπάθεια οι ισχύουσες(μη βιολογικές) καλλιεργητικές συνήθειες μπορούν εύκολα να παραχωρήσουν την θέση τους στις βιολογικές πρακτικές στις οποίες προεξάρχει η διαχείριση του εδάφους.
Για την δακοκτονία:Σημειωτέον ότι η προσβολή του καρπού από τον δάκο, ο οποίος γεννάει σε αυτόν τα αυγά του-από τον Ιούλιο μέχρι να έρθει το κρύο- υποβαθμίζει σημαντικά την ποιότητα του παραγομένου ελαιόλαδου γι αυτό και έχει καθιερωθεί από πάρα πολλά χρόνια η δακοκτονία. Υπάρχει ο δολωματικός ψεκασμός και οι «παγίδες»(Η «παγίδευση» ξεκινά από τον Απρίλη, ελέγχει ικανοποιητικά τον πληθυσμό του δάκου μέχρι τον Σεπτέμβριο, αλλά, μετά, δεν επαρκεί!).Για να είναι αποτελεσματικός, πάντως, ο δολωματικός ψεκασμός πρέπει να γίνεται την κατάλληλη εποχή. Πριν ο δάκος γεννήσει έχει μεγάλη ανάγκη από πρωτεϊνες για να ωριμάσουν τα αυγά του και τότε πρέπει να του προσφέρεται το …δόλωμα! Με τους αεροψεκασμούς -ισχυρίστηκε ο κ. Παναγιωτάκης-δεν μπορούσαμε να γνωρίζουμε που πήγαινε το δόλωμα, αλλά δεν υπερέβαινε το ένα κιλό/στρέμμα, δεν διοχετευόταν, δηλαδή, σε μεγάλες ποσότητες. Επιπλέον, τα παλιά φάρμακα ήταν εντομοκτόνα ευρέως φάσματος, ενώ τα σημερινά είναι μικρότερου φάσματος. Εσχάτως, έχουν εισαχθεί και βιολογικά. Η εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού πρέπει να είναι καθολική και…σε αυτό το σημείο υπάρχει πρόβλημα! Το δόλωμα για να δράσει αποτελεσματικά πρέπει να διασπαρεί την κατάλληλη εποχή και να καλύψει όλο το χώρο(300 γραμμάρια/ 3δέντρα). Δακοκτονία μπορεί να κάνει όποιος το επιθυμεί στον χώρο του, αλλά υπάρχει και ένα δημόσιο Πρόγραμμα το οποίο εφαρμόζεται σε συνεννόηση με τους Δήμους.
2.ΤΟ (ΠΑΡΟΝ) ΛΑΔΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ EXTRA!
Η χώρα μας ,στην παγκόσμια παραγωγή ελαιόλαδου κατέχει το 14,4%(Μέσος όρος 1999-2004).Οφείλουμε να δηλώσουμε ευθύς εξαρχής ότι η διαδικασία παραγωγής ελαιόλαδου, σήμερα, στην Κεφαλονιά οδηγεί σε ένα προϊόν που στην πλειονότητά του χαρακτηρίζεται ως ΑΠΛΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ που δεν μπορεί να προβληθεί και να τιμολογηθεί ως ΕΞΤΡΑ ΠΑΡΘΕΝΟ! Υπάρχει, βεβαίως , η εκτίμηση ότι υπάρχουν οι δυνατότητες να έχουμε το επιθυμητό προϊόν, εφ’ όσον υιοθετηθεί από όλους τους εμπλεκόμενους η αυστηρή εφαρμογή των κατάλληλων πρακτικών.
Τα ελαιοτριβεία στην Κεφαλονιά είναι δέκα και στην Ιθάκη δύο. Τα παραδοσιακά είναι τα λιγότερα-τα περισσότερα είναι φυγοκεντρικά. Ο κ. Παναγιωτάκης απαντώντας στο ερώτημα αν υπάρχει διαφορά στην ποιότητα παραγωγής, ανάλογα με το είδος του ελαιοτριβείου απάντησε ότι δεν υπάρχει διαφορά, αρκεί να ακολουθείται η σωστή διαδικασία. Στα ελαιοτριβεία που λειτουργούν με «συμπίεση» δεν υπάρχει η δυνατότητα αύξησης της θερμοκρασίας, για την ταχύτερη διεκπεραίωση και την μεγαλύτερη απόδοση(όπως υπάρχει στα φυγοκεντρικά). Στα παραδοσιακά, όμως, υπήρχε πρόβλημα ποιότητας λόγω της ύπαρξης υπολειμμάτων στον πολτό, αλλά και δυνατότητα οξειδώσεων μια και η όλη διαδικασία γίνεται με παρουσία ατμοσφαιρικού αέρα (Τα τελευταία χρόνια η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει να γίνεται η μάλαξη σε αδρανή ατμόσφαιρα).Τα φυγοκεντρικά που εφαρμόζουν τις σωστές θερμοκρασίες, πραγματοποιούν την μάλαξη στον σωστό χρόνο κ.λ.π. παράγουν καλό προϊόν. Συμβαίνει, όμως, τα φυγοκεντρικά να παράγουν σε θερμοκρασίες υψηλότερες από τις επιτρεπόμενες διότι «όλοι βιάζονται»,με αποτέλεσμα την ποιοτική
(Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων αποτελούσαν κατά το παρελθόν «πληγή» για το περιβάλλον και προβληματική κατάσταση για περιοχές που επιθυμούν τουριστική ανάπτυξη. Σήμερα, γίνεται μια πρωτοβάθμια επεξεργασία του κατσίγαρου- που έχει υψηλό οργανικό φορτίο-εξουδετερώνονται οι πολυφαινόλες και το υγρό που προκύπτει είτε πηγαίνει στις δεξαμενές εξάτμισης, είτε για άρδευση. Ένας σωστός τρόπος διαχείρισης των αποβλήτων-διατείνεται ο κ. Παναγωτάκης-υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν μεγάλες μονάδες, είναι η συγκέντρωσή τους και η ζύμωσή τους σε κλειστούς βιοαντιδραστήρες με αποτέλεσμα την παραγωγή βιοαέριου. Η παραπάνω λύση βρίσκεται, όμως, ακόμη σε πειραματικό στάδιο διότι προβληματίζει η εποχικότητα στην λειτουργία των ελαιοτριβείων.)
3. Η ΕΛΙΑ ΩΣ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Η κ Νίκη Κατσούνη , Πρόεδρος της (τοπικής) Εταιρείας Προστασίας της Φύσης και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας (στα Δαυγάτα) μας πληροφόρησε ότι στην Κεφαλονιά έχουμε αρκετές ελιές που μπορούν να θεωρηθούν μνημεία της φυσικής μας ιστορίας. Σύμφωνα με την δική της έρευνα ,η μεγαλύτερη σε περίμετρο ελιά βρίσκεται στην Κρανιά στους πρόποδες του Καστελιού κι ανήκει στον κ. Γ. Κουρή. (τον γνωστό εκδότη).Εντυπωσιακή, είναι και η «ελιά της κουβέντας», η οποία βρίσκεται επί του δρόμου καθώς αφήνουμε τα Σβορωνάτα και ανηφορίζουμε για τα Ντομάτα.Η ελιά αυτή ονομάστηκε έτσι, διότι οι κάτοικοι των χωριών της Λειβαθούς κατηφορίζοντας για τον κάμπο είχαν το συνήθειο να μαζεύονται κάτω από τη φυλλωσιά της και να συζητούν. Η κ. Κατσούνη έχει ,επίσης, εντοπίσει υπέργηρες ελιές:
Στον Κάμπο των Σβορωνάτων.
Στον Καραβόμυλο(επί του δρόμου).
Στα Πουλάτα(στο κτήμα του Κόντε Άννινου και στο λιοστάσι του Μ.Βαλέτα).
Στα Ραζάτα.
Ορισμένες από αυτές της ελιές-και ενδεχομένως και κάποιες άλλες-αφού χρονολογηθούν και ταυτοποιηθούν, αφού ,δηλαδή με κατάλληλη έρευνα αποκαλυφθούν στοιχεία από την ιδιαίτερη ιστορία τους, μπορεί να αναδειχθούν και να αποτελέσουν τουριστικό αξιοθέατο!
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ της ελιάς έχουμε και στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη. (Στην Κεφαλονιά υπάρχει βιολογική καλλιέργεια στα Ομαλά, στην Κριτονού…). Οι παραγωγοί αυτοί , αντιμετωπίζουν, όμως, πρόβλημα στην ελαιοποίηση και τυποποίηση, με αμφίβολο. κατά συνέπεια, τελικό αποτέλεσμα.(Το «Κριτονού» είναι το μοναδικό τυποποιημένο-πιστοποιημένο ελαιόλαδο) Με το Μέτρο 1.3.2. του ΕΣΠΑ 207-13, η ενίσχυση στην παραγωγή θα γίνει με την κάλυψη των εξόδων πιστοποίησης, ανάλυσης, εκπαίδευσης ομάδων μικρών παραγωγών(στους οποίους, επίσης, παρέχεται λογισμικό, αλλά και Η/Υ)ή και μεγάλων παραγωγών. Αυτή την εποχή, για το συγκεκριμένο Πρόγραμμα έχουν κατατεθεί αιτήσεις από πέντε μεμονωμένους παραγωγούς και από μια Ομάδα. Η αξιολόγηση έχει γίνει από την Διεύθυνση της Αγροτικής Ανάπτυξης του Νομού και αναμένεται την απόφαση της Γνωμοδοτικής Επιτροπής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Με την προκήρυξη του επόμενου Μέτρου θα καθορισθεί το ύψος της επιδότησης ανά στρέμμα στους ασχολούμενους με την βιολογική καλλιέργεια. Τα χρήματα, όμως, θα είναι λιγότερα σε σχέση με το Γ΄Κ.Π.Σ.
